Türkiye'nin Rusya'ya yaptığı ve Moskova'nın askeri üretimi için hayati önem taşıyan temel kalemlerin ihracatı 2023 yılında önemli bir artış gösterdi.

Bu artış, ABD ve Avrupa Birliği'nin Rusya'nın üçüncü taraf ülkeler aracılığıyla çift kullanımlı mallara erişimini engellemeye yönelik devreye soktuğu yaptırımların delinmesi olasılığına ilişkin endişeleri arttırdı.

Türkiye, 2023'ün ilk dokuz ayında Rusya'ya ve Moskova'ya aracılık ettiğinden şüphelenilen beş "eski Sovyet ülkesine", ABD tarafından "yüksek öncelikli" olarak işaretlenen mikroçipler de dahil olmak üzere 45 üründe 144 milyon euroluk şaşırtıcı miktarda ihracat kaydetti.

Bu rakam bir önceki yılın aynı dönemine göre üç kat daha fazla olup 2015-2021 yılları arasında kaydedilen ortalama 26 milyon euronun bir hayli üzerinde bir seviye.

Eski Sovyet ülkeleri üzerinden yaptırımların delindiği iddiası

ABD ve AB uzun zamandır Rusya'nın üçüncü taraf ülkeler üzerinden çift kullanımlı mal ithalatını sınırlandırmak için çalışıyor. Özellikle Kazakistan, Sırbistan ve Türkiye gibi ülkelerdeki şirketlerin yaptırım uygulanan ürünleri Rusya'ya yeniden ihraç ederek Rusya'nın askeri çabalarını desteklemesinden endişe duyuluyor.

ABD Hazinesi'nin terörizm ve mali istihbarattan sorumlu müsteşarı Brian Nelson'ın, Rusya'nın savaş endüstrisine yardımcı olabilecek mali faaliyetlerin önlenmesine yönelik tedbirleri görüşmek üzere bu hafta Türkiye'yi ziyaret etmesi planlanıyor.

Eş zamanlı olarak AB'nin de Moskova'nın yaptırımları delme kabiliyetini engelleyecek tedbirleri içeren bir mali paket hazırladığı bildiriliyor.

Bloomberg, Rusya'nın "yüksek öncelikli ürün" alımlarının yüzde 80'inin Çin ve Hong Kong'dan yapıldığını bildiriyor.

Kazakistan, Sırbistan, Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve Özbekistan gibi ülkelerden yapılan ihracat 2023'ün ikinci yarısında yılbaşına kıyasla düşüş gösterse de savaş öncesi seviyelerin oldukça üzerinde seyretmeye devam ediyor.

ABD endişeli

Türkiye'nin bu ticaretin kolaylaştırılmasındaki rolü bir tartışma konusu haline gelmiş ve ABD Hazinesi'nin dikkatini daha fazla çekmişti. Brian Nelson'ın yaklaşan ziyareti, Washington'un bu ticareti ele alma ve azaltma konusundaki isteğinin altını çiziyor.

Rusya'ya hassas malların tedarikini kesme çabaları, hem ticari hem de askeri uygulamaları olan ürünlerin çift kullanımlı doğası nedeniyle karmaşık hale geldi.

Türkiye'nin G7 ülkelerinden yaptığı yüksek öncelikli mal ithalatı 2023 yılında yüzde 60'ın üzerinde artarak yaklaşık 500 milyon dolara ulaştı.

Ülke, Birleşik Arap Emirlikleri ile birlikte, kontrolleri atlatmak için çok aşamalı ithalat yollarını kullanmak isteyen Rus kuruluşlar için genellikle bir aracı varış noktası olarak hizmet veriyor.

Türkiye'den gelen resmi veriler, bildirilen ihracatlar ile aracı ülkelerdeki ithalat artışlarının eşleşmemesi arasındaki önemli tutarsızlıklar nedeniyle şüphe uyandırıyor.

Durumun ciddiyeti, ABD ve AB'nin savaş değerlendirmelerine göre Rusya'ya ihraç edilen yüksek öncelikli malların seyir füzeleri, insansız hava araçları ve helikopterlerin üretiminde kullanılıyor olması nedeniyle artıyor.

Washington ve Avrupalı müttefikleri, ABD Hazine Bakanlığı'nın Rusya'ya yönelik son yaptırımlarında da görüldüğü üzere, Türkiye'yi bu ticareti sınırlandıracak adımlar atmaya çağırdı.

Ancak Ankara, Rusya ile güçlü diplomatik ve ticari bağlarını sürdürmesine rağmen Moskova'nın Batılı ihracat kontrollerini atlatmasına yardımcı olmayacağını taahhüt etti.

Gerilim tırmandıkça, ticaret dinamikleri Türkiye'nin Batı ile ilişkileri üzerinde daha geniş etkilere sahip olabilir, özellikle de Ankara'nın Amerikan F-16 savaş uçaklarını satın almaya çalıştığı ve İsveç'in NATO üyeliği konusunda ABD ve Avrupa'dan baskı gördüğü bir dönemde.