Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve komşu Afrika ülkelerinde yayılan maymun çiçeği (Monkeypox / mpox) salgını nedeniyle ikinci kez küresel acil durum ilan edildi.

Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ - WHO) küresel acil durum kararının, maymun çiçeği virüsü hakkında farkındalığı yaygınlaştıracağını ve buna yanıt vermek için önlemleri artıracağını söyleyen uzmanlar, erken müdahalenin önemi konusunda uyarıda bulundu.

İşte mpox ve en son sağlık krizi hakkında bilmeniz gerekenler.

Mpox nedir?

Daha önce maymun çiçeği olarak bilinen mpox, aynı adı taşıyan bir virüsten kaynaklanıyor.

DSÖ'ye göre ilk olarak 1958 yılında araştırma için kullanılan maymunlarda keşfedildi.

İnsanlarda görülen ilk vaka, 1970 yılında bugünkü Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde bildirildi. Virüs şu anda orta ve batı Afrika'daki ülkelerde endemik, ancak 2022'de Avrupa gibi daha önce vaka bildirmemiş ülkelerde küresel bir salgına neden olmuştu.

Virüsün klad olarak bilinen iki alt türü bulunuyor. Orta Afrika'da endemik olan Klad I'in daha ciddi hastalıklara neden olduğu düşünülüyor. 2022 salgınına Batı Afrika'da endemik olan klad II neden olmuştur.

Ayrıca Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin doğusunda ve bazı Afrika ülkelerinde klad I ile ilişkili olan ve klad Ib olarak adlandırılan yeni bir tür de endişe kaynağı. DSÖ'ye göre bu yeni tür "esas olarak cinsel yolla yayılıyor gibi görünüyor."

Kaç vaka var?

Bu hafta mpox'u sağlık açısından acil durum ilan eden Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Africa CDC), kıta genelinde şüpheli mpox vakalarının sayısının bu yıl 17.000'i geçtiğini söyledi.

Vakaların çoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde görülmekle birlikte, kırsal bölgelerde sınırlı sayıda test yapılmakta olup, bu yıl ülkedeki şüpheli vakaların sadece yüzde 24'ünün test edildiği belirtiliyor. Bu da sayının resmi raporlarda yer alanlardan daha yüksek olabileceği anlamına geliyor.

Afrika CDC'ye göre, çoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde olmak üzere 500'den fazla ölüm teyit edildi.

Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda gibi yakın zamana kadar mpox vakası bildirmemiş olanlar da dahil olmak üzere en az 13 Afrika ülkesi salgından etkilendi.

Perşembe günü İsveç Halk Sağlığı Kurumu, Afrika bölgesi dışında ilk klad I vakasını tespit ettiklerini açıkladı. Söz konusu kişi kısa bir süre önce Afrika'da salgın görülen bir bölgeye seyahat etmişti.

Mpox'un belirtileri nelerdir?

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'ne (CDC) göre, "mpox'lu kişilerde genellikle ellerde, ayaklarda, göğüste, yüzde veya ağızda veya cinsel organların yakınında yerleşebilen bir döküntü görülüyor."

CDC, döküntünün farklı aşamalardan geçebileceğini ve sivilce veya kabarcık gibi görünebileceğini söyledi.

Avrupalı ve ABD'li sağlık yetkililerine göre diğer semptomlar arasında ateş, baş ağrısı, titreme, fiziksel güçsüzlük, lenf nodu şişmesi, kas veya sırt ağrısı ve/veya solunum semptomları yer alabilir.

Bu hafta başında yayınlanan bir DSÖ durum raporunda en sık bildirilen semptomun döküntü olduğu, bunu ateş ve sistemik ya da genital döküntülerin izlediği belirtildi.

Virüs, enfekte vahşi hayvanlarla doğrudan temas yoluyla veya küresel olarak en yaygın bildirilen bulaşma şekli olan cinsel temas da dahil olmak üzere enfekte bir kişiyle yakın temas yoluyla yayılabilir.

DSÖ'nün küresel acil durum ilanın etkisi

Euronews Health'e konuşan Edinburgh Üniversitesi Biyotıp, Benlik ve Toplum Merkezi'nden Jaime Garcia-Iglesias, "Bu olumlu bir yanıt çünkü hükümetlerin harekete geçmesini sağlayacak," dedi.

Afrika'da teşhis araçlarının ve aşıların eksikliğinin salgının seyrindeki önemine dikkat çekti.

Uzmanlar, virüs ve etkileri hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç olduğunu söylüyor.

Oxford Üniversitesi'nde küresel sağlık araştırmaları profesörü olan Trudie Lang, DSÖ'nün açıklamasına tepki göstererek, "Bu çok tehlikeli bir enfeksiyon olabilir. Ölümler oldu, ancak ölüm oranını anlamak için daha hafif hastalığı olanlar ve ne kadar enfekte oldukları da dahil olmak üzere genel olarak enfekte olanların sayısını daha iyi anlamamız gerekiyor," dedi.

"Bu hastalık son derece savunmasız toplulukları etkiliyor," diyen Lang, etkili halk sağlığı müdahalelerinin önemini vurguladı.

Mpox nasıl önlenebilir?

Garcia-Iglesias, Euronews Health'e yaptığı açıklamada, ülkelerin başka bir krizden önce toplumlarla birlikte çalışarak ve etkileşim kurarak hazırlık yapmaları gerektiğini söyledi.

"Hükümetlerin toplum örgütleriyle, toplum liderleriyle şimdiden iletişime geçerek, mesajlar geliştirmek için onları harekete geçirmemiz gerektiğinde bu ilişkileri hazırlamalarına ihtiyacımız var. Ayrıca, henüz bilmediğimiz cinsel yolla bulaşmanın ana yol olacağını düşünüyorsak, özellikle cinsel sağlık klinikleri konusunda kapasite oluşturmamız gerekiyor," dedi.

"İki yıl önce, cinsel sağlık klinikleri gerçekten kırılma noktasını geçmişti ve İngiltere'de PrEP (HIV önleme için) gibi diğer temel cinsel sağlık hizmetlerinin sağlanmasında büyük düşüşler gördük," diye ekledi.

Uzmanlar ayrıca salgına karşı küresel bir müdahale çağrısında bulundu ve ülkeleri daha önce COVID-19 salgını sırasında yaptıkları gibi aşı stoku yapmamaya çağırdı.

DSÖ, mpox için kullanımda olan iki aşı olmasına rağmen, bunlara erişimin artırılmasına ihtiyaç olduğunu söyledi.

DSÖ'ye mpox için sağlık acil durumu ilan etme kararında danışmanlık yapan komiteye başkanlık eden Nijeryalı bulaşıcı hastalıklar uzmanı Dimie Ogoina, "Afrika'nın bazı bölgelerinde mpox'un mevcut yükselişi ve virüsün cinsel yolla bulaşabilen yeni bir türünün yayılması, sadece Afrika için değil, tüm dünya için acil bir durumdur," dedi.

"Afrika'da ortaya çıkan mpox, orada ihmal edildi ve daha sonra 2022'de küresel bir salgına neden oldu. Tarihin tekerrür etmesini önlemek için kararlı bir şekilde hareket etmenin zamanı geldi," diye ekledi.