Bilgilerin beyindeki sinir hücrelerine yüklenmesine “öğrenme”, yüklenen bilginin yerleştirilen yerden çağrılmasına da “hatırlama” deniliyor. Bellek ise bilginin depolanabilmesi ve bilginin depodan çağrılabilmesi, yani hem öğrenme hem de hatırlama için gerekli unsur. Hafıza, hayatta kalabilmek için en gerekli becerilerden biri. Bir canlıda bellek olmadığında veya zayıf olduğunda öğrenmek mümkün olmuyor. Öğrenmek ve hatırlamak da hayatta kalmanın veya yaşamanın temeli. Belleği olmayan veya çok zayıf olduğu düşünülen canlılar çok kolay av olabiliyorlar. Örneğin, oltanın kendisini avlamak için düzenlenmiş olduğunu birkaç dakikadan daha fazla aklında tutamayan balıklar fazla uzun yaşamıyorlar.
Belleğin ilk bileşkesi öğrenme. Bilgiler ilk olarak duyular yoluyla dış dünyadan alınıyor. Gözlerden resim, kulaklardan işitme, dilden tat, burundan koku, ciltten dokunsal mesajlar alınıyor. Organlardan alınan bu sinyaller, elektrik uyarısına dönüştürülerek çok karmaşık sinir ağlarıyla beyne iletiliyor. Tüm bu mesajlar elektriksel olarak önce “çok kısa süreli hafıza”mızda toplanıyor. Bu alanda henüz elektrik sinyali olan bilgi 20 saniye kadar bekleyebiliyor. Bu süre sonunda bu alan boşaltılıyor ve yerlerine aralıksız olarak yeni mesajlar geliyor. “Kısa süreli hafıza”ya geçen bilgi ise elektro-kimyasal değişimlere yol açarak korunuyor. Bilginin bu alandaki yaşamı 20 dakika ile 1 gün arasında değişiyor. Eğer bilgi yeterince sık veya gerektiği kadar tekrar edilirse veya öğrenilirken çok yoğun bir enerjiyle yüklenirse, bu bilgi uzun süreli belleğe yerleşiyor. Bu tür bilgiler beyin hücrelerinde, yani nöronlarda kalıcı kimyasal değişiklilkere yol açıyor ve nöronlar yaşadığı sürece korunuyor.
Beynimiz her dakika milyonlarca kimyasal işlem yapıyor. Tüm bu işlemler için çok miktarda glikoz, oksijen ve bazı enzimler kullanıyor. Vücudumuzun tükettiği enerjinin ve oksijenin önemli bir bölümünü beynimiz kullanıyor. Bu gereksinmeleri zamanında ve tam olarak karşılmadığımızda beynimiz fonksiyonlarını sağlıklı gerçekleştiremiyor. Bu durumlarda düşünebilme yeteneğimiz olumsuz olarak etkilendiği kadar, aldığımız bilgilerin hafızada yerleşme süreci de olumsuz etkileniyor. Sağlıksız beslenmek, düzensiz uyumak, aşırı yorgunluk veya tam tersine aşırı durgun yaşamak en belirgin bellek düşmanları arasında yer alıyor. Son yıllarda bellek güçlendirme yöntemleri ve hafızayı destekleyen ilaçlar üzerinde bir çok çalışma yapılıyor.
...
Vitaminlerin bellek üzerinde olumlu etkileri var. Örneğin, C ve E vitaminleri, beyin hücrelerini kimyasal reaksiyonlar esnasında oluşan zararlı atık maddelere karşı koruyor. Böylece beyin hasarını azaltarak hafızayı güçlendiriyor. Son yıllarda geliştirilen bir çok ilaca rağmen hafızayı korumanın ve artırmanın en önemli yolları dengeli beslenme, aşırı stres ve yorgunluktan uzak durmak ve beynimizi düzenli olarak çalıştırmak.
BİLİM VE TEKNİK Dergisi, Sayı: 425, Nisan 2003