Oy gizli, haber kutsal, yorum hürdür.
Atasözleri; yüzyılların badireleri içinde demlenmiş, birkaç kelimeden ibaret söz kümesi…
Sayfalarla, ciltlerle anlatılamayacak şeyleri, üç-beş kelimeye sığdırıveren milletin bilgeliği…
Ve bir dilin, hele hele Türkçenin muazzam zenginliği…
Bu “öz sözler”in içinde ne ararsan var…
Güncellik var,
Nükte var,
Taşlama var,
Bir vaziyete “cuk oturtma” var,
Toplumu rahatsız eden, canından bezdiren, aşağılayanlara karşı, cevap niteliğinde “taşı gediğine koyma” var…
Rahmetli Prof. Dr. Doğan Aksan (1929-2010)’ın, “Türkçenin Zenginlikleri ve İncelikleri” adlı kitabında geçen bazı atasözlerine ilk defa rastladım. Çok yaygın olmayan veya unutulmaya yüz tutan bu atasözlerinin, kendi çapımda yaygınlaştırılmasına ve gün yüzüne çıkarılmasına katkıda bulunmak istedim.
Üstelik okuyanların da oldukça işine yarayabileceğini, eğlendirirken düşündüreceğini değerlendiriyorum.
Hemen tamamı kafiyeli ve çok kısa olan atasözlerinin kolayca akılda kalacağını, günceli dile getirdiğinden sıklıkla kullanılacağını tahmin ediyorum…
Atasözleri bir millete ait olduğundan, ayrıca, yöresi pek bilinmez… Ancak Doğan Hoca, kitabında, bazılarının derlendiği yöreleri de yazmış, ben de parantez içinde belirttim.
İşte ilk defa duyduğum ve birisini de başlıkta okuduğunuz atasözlerinden bir demet:
Yüz verme, arsız olur; az verme, hırsız olur…
Ben umarım bacımdan, bacım ölür acından…
Allahtan sıska, ne yapsın muska!
Gelirse hane boş, gelmezse daha hoş…
Filan öldü, filan öldü; bir gün derler Sinan öldü (Silifke)…
Attımdı bir gavara, vardı vurdu duvara (Giresun,) (gavara; boş söz)…
Komşunun sıpası tay gibidir, anasına kızı ay gibidir (Amasya)…
Kadı kızı Kadire, geldi çıktı sedire…
Bıldır ölmüş bir eşek, gelin bu yıl ağlaşak (Bıldır; çok eskiden, çok eskide kalmış!)
Bizim gelin bizden kaçar, tutar ele başın açar.
Kolu kırık işlemiş, gönlü kırık işlememiş.
Ne doğrarsan aşına, o çıkar kaşığına…
Gel demesi kolay, git demesi güçtür… Bu atasözünü, “Gel demesi kolay, git demesi olay” şeklinde söylemeyi teklif ediyorum. Böylece hem akılda kalması hem de söylemesi daha kolay olur. Bana, bugünkü Türkiye’yi anlatan en güncel atasözü de bu gibi geldi!
x x x
GÜNÜN ÇİZGİSİ, dil-bilgisi.net'ten…
