24 Haziran seçimlerine hızla yaklaşıyoruz. Cumhurbaşkanını ve milletvekillerini seçmek üzere sandık başına gideceğiz. Cumhurbaşkanlığı seçiminde %50+1 oy alan altı adaydan biri ilk tura seçimi kazanmış olacak. Eğer adaylardan hiçbiri, bu orana ulaşamaz ise ikinci turda en yüksek oy alan iki aday yarışacak.
Milletvekili seçiminde, geçen seçimlerde olduğu gibi % 10 barajlı d’Hondt sistemi uygulanacak. 24 Haziran seçimlerinde ilk kez uygulanacak yeniliğe göre, partiler bir ittifak çatısı altında seçimlere girebiliyorlar. Ayrıca siyasi partiler, ittifaklar ve bağımsız adayların elde edecekleri milletvekili sayısının hesabında da bazı yenilikler yapılmış. İttifak partilerinin aldığı oy toplamı %10 ülke barajını geçiyorsa, hepsi barajı geçmiş sayılacak.
Milletvekili çıkarmada hesaplama şu şekilde yapılıyor:
1- Seçime katılmış siyasi partilerin, ittifakların ve bağımsız adayların isimleri alt alta ve aldıkları geçerli oy sayıları da hizalarına yazılır.
2 - Siyasi partilerin ve ittifakların oy sayıları, önce bire, sonra ikiye, sonra üçe…. ila o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür.
3 - Elde edilen paylar ile bağımsız adayların aldıkları oylar ayrım yapılmaksızın en büyükten en küçüğe doğru sıralanır.
4 - Seçim çevresinden çıkacak milletvekili sayısı kadar bu payların sahibi olan siyasi partilere, ittifaklara ve bağımsız adaylara rakamların büyüklük sırasına göre milletvekili tahsis olunur.
5 - İttifakın elde edeceği milletvekili sayısının hesaplanmasında, ittifak yapan siyasi partilerin toplam oyu esas alınır.
6 - İttifakın elde ettiği toplam milletvekili sayısı, ittifak yapan siyasi partiler arasında her birinin aldığı geçerli oy sayısı esas alınarak paylaştırılır.
Peki bu madde ne anlama geliyor?
Bu düzenlemeden önce, seçime giren partilerin seçim bölgesinde, aldıkları oylara göre kaç milletvekilliği kazanacakları, d’Hondt diye bilinen yönteme göre belirlenmekteydi. Ki bu yöntem yine kullanılacak.
Bu yöntemin özelliği, yasa hükmünde de belirtildiği gibi, % 10’luk ülke barajını aşan partilerin ilgili seçim çevresinde aldıkları oyların, bölgedeki milletvekili sayısına ulaşana kadar, sırayla 1’e, 2’ye, 3’ye, 4’e … bölünmesi esasına dayanır.
Bir örnekle anlatacak olursak:
Bir ilimizde 1 Kasım 2015 tarihinde yapılan genel seçimlerde partilerin aldıkları oylar şu şekilde dağılmıştı:
Seçmen sayısı : 304.143
Geçerli oy : 265.973
Ak Parti : 138.723
CHP : 55.744
MHP : 53.296
Saadet Partisi : 2.663
DP : 1.559
Bu partilerin kaç milletvekili alacağı şu şekilde hesaplanmıştır: Partilerin aldıkları oylar sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e ve 4’e bölünmüştür.
|
M.Vekili Sayısı |
Ak Parti |
CHP |
MHP |
|
1’e bölünce |
138.723 (1.M.Vekili) |
55.744 (3.M.Vekili) |
53.296 (4.M.Vekili) |
|
2’ye bölünce |
69.362 (2.M.Vekili) |
27.872 |
26.648 |
|
3’e bölünce |
46.241 |
18.582 |
17.766 |
|
4’e bölünce |
34.681 |
13.936 |
13.324 |
Bu hesaplama göre, Ak Parti 2, CHP ve MHP 1’er milletvekilliği kazanıyor.
Yeni sistemde ise partiler, isterlerse ittifak altında seçime girebilecekleri için, milletvekili dağılımı sistemine de bir düzenleme getirilmiştir.
Düzenlemeye göre, ittifaka giren partilerin oyları toplam olarak değerlendirilecek, milletvekili dağılımları bu toplam sayı üzerinde yapılacaktır. İttifaka girmeyen partiler ve bağımsız adaylarla ittifakın oyu aynı düzeyde değerlendirilecektir.
Pusulada aynı ittifak altında giren her partinin logosu ve milletvekili listesi bulunacak. Seçmen, oy vermek istediği partinin altındaki yuvarlağa Evet-Tercih mührünü basacak.
Seçmen, pusulada ittifaktaki bir partiye değil de her ikisine de ya da ittifak kutusunun herhangi bir yerine basması durumunda, oy geçersiz olmayacak. Bu oy, ittifaka yazılacak, bu tür oyların partilere dağılımı da her bir partinin aldığı oyun ittifakın aldığı toplam oya oranına göre partilere dağıtılacaktır.
Yeni sistemde milletvekili dağılımını, yine aynı il üzerinden örneklendirecek olursak.
24 Haziran seçimlerinde partilerin aldığı oy dağılımının aşağıdaki şekilde olduğunu varsayalım:
Seçmen sayısı : 310.000
Geçerli oy : 280.000
CUMHUR İTTİFAKI:150.000
Ak Parti : 101.000
MHP : 49.000
MİLLET İTTİFAKI: 110.000
CHP : 52.000
İYİ Parti : 48.000
Saadet Partisi : 10.000
HDP: 5.000
Bağımsız: 3.000
Diğer:2.000
Burada öncelikle partiler, ittifaklar ve bağımsız adaylar arasında d’Hondt yöntemine göre bir dağılım gerçekleştirilir:
|
M.Vekili Sayısı |
CUMHUR |
MİLLET |
HDP |
|
1’e bölünce |
150.000 (1.M.Vekili) |
110.000 (2. M.Vekili) |
5.000
|
|
2’ye bölünce |
75.000 (3.M.Vekili) |
55.000 (4. M.Vekili) |
2.500 |
|
3’e bölünce |
50.000 |
36.667 |
1.667 |
|
4’e bölünce |
37.500 |
27.500 |
1.250 |
Yani, bu dağılıma göre, CUMHUR İttifakı 2, MİLLET İttifakı 2 milletvekilliği kazanır.
Peki, ittifakların kazandığı bu vekillikler, ittifaka katılan partiler arasında nasıl dağıtılacak?
Onun için de, yasanın öngördüğü şekilde ittifakın içerisindeki tüm partiler, önceki dağılımda kullanılan yönteme göre milletvekilliklerini paylaşırlar. Yukarıdaki örneği ele alacak olursak, Cumhur İttifakı’nın kazandığı iki milletvekilliğini hesaplamak için Ak Parti’ye ve MHP’ye verilen oylar, önce 1’e, sonra 2’ye bölünecek ve bu bölümlerde en çok oya ulaşan parti milletvekilliği kazanacak.
Hesaplayalım:
|
M.Vekili Sayısı |
Ak Parti |
MHP |
|
1’e bölünce |
101.000 (1.M.Vekili) |
49.000
|
|
2’ye bölünce |
50.500 (2.M.Vekili) |
24.500
|
Bu durumda Cumhur İttifakı’nın kazandığı vekillerin ikisini de Ak Parti alacaktır.
Millet İttifakı’nın dağılımını yapacak olursak:
|
M.Vekili Sayısı |
CHP |
İYİ Parti |
Saadet |
|
|
1’e bölünce |
52.000 (1.M.Vekili) |
48.000 (2.M.Vekili) |
10.000 |
|
|
2’ye bölünce |
26.000 |
24.000 |
5.000 |
Bu durumda Millet İttifakı’nın kazandığı vekillerin birini CHP, diğerini de İyi Parti alacaktır.
Sistem, ittifakları birer parti olarak pusulada göstermeye; ardından da ittifakın aldığı toplam vekilin d’Hondt yöntemine göre ittifak partileri arasında dağıtılması esasına dayanmaktadır.
Böyle bir sistem, ittifaka giren partilere avantaj kazandırmakla birlikte, ittifaktaki büyük partilere daha çok yarar sağlamaktadır. Küçük partiler de baraj sorunu yaşamamakta, güçlü oldukları yerlerde kendi vekilliklerini kazanma imkanına erişmektedir.
Sistemin bir diğer avantajı da, her seçmenin, kendi partisine gidip oy verebilmesidir.
Özetleyelim.
24 Haziranda aslan payı yine büyüğün, güçlünündür. Herkes hesabını kitabını ona göre yapsın.