TOPLUMUN BİLEŞKESİ FİZİK YASALARINA UYAR MI?
Kuvvet bir etki gücüdür. Yani cisimleri hareket ettirebilir, cismin hızını yönünü doğrultusunu değiştirebilir. Kuvvet fiziksel olarak görülebilen bir durum değildir. Ancak kuvvetin etkisi gözlemlenebilir ve ölçülebilir niteliktedir. Kuvvetlerin bulundukları duruma göre uyguladıkları etki, bazen kuvveti büyütür, bazen küçültür, bazen hızını artırıp azalttığı gibi yavaşlatabilen bir etki yaratarak da ölçülebilir duruma gelir. Aynı büyüklükte (Aynı şiddette) kuvvetler bir araya gelip aynı noktaya uygulanırsa kuvvetin etkisi büyür. Bir at, arabasına konan yük ve arabacıyı aynı yöne çeker ve götürürse; atın uyguladığı kuvvet, yükün ağırlığı ve arabacının ağırlığını oluşturan kuvvetler toplanır birleşir ve tek bir kuvvet haline gelir. İşte buna bileşke kuvvet denir. Bileşke kuvvet: İki veya daha fazla kuvvetin yaptığı işi tek başına yapabilen kuvvete denir.
Toplumsal hayatta aynı fikirde aynı görüşte aynı yolda yürüyenlerin bileşke kuvvetleri büyük olur. Bu büyüklük o topluluğun sesi ve gücü olur. Kurtuluş savaşında Atatürk ‘ün önderliğinde yürüyen Türk Milleti’nin bileşkesi büyüktü. Birlikten kuvvet doğar atasözünün de aslında anlamı budur. Onun için Atatürk emperyalist devletleri yendi. Mazlum devletlere örnek oldu. İşgalci devletlerin kendi çıkar ilişkileri, kendi bileşkelerinin büyüklüğünü küçülttü.
Peki, kuvvetler birliğinin bileşkesi büyükse, kuvvetler ayrılığının bileşkesi küçük müdür ve ne önemi vardır?
Yeni doğan bir bebeğin tek başına hayatta kalma şansı yoktur. Bakıma ve anneye ihtiyacı vardır öyle değil mi? Bunun için anne yalnız ve mağdur ise insanlar ve devlet ona yardım eder. İşte burada kuvvetlerin (yardımlar) birliği bebeğin yaşama şansını artırır. Bebek büyüdükten ve yetişkin haline geldikten sonra kendi başına karar verme idare etme gibi özgür davranış modelleri sergileyecektir. Yani kendi yaşamını idare ettireceği gibi toplum ve ülkesi için çalışacak ve eğitilerek karar verme yetkilerine sahip olacaktır. Yani doğan bebekler hiçbir zaman, birbirinin aynı olmayacağı gibi fikir, görüş, düşünce karar ve eğitimleri de aynı olmayacaktır.
İstiklal Mücadelesi döneminde demokrasiye ters düşmesine rağmen güçler birliği ilkesi uygulanmıştır. Buradaki amaç hızlı karar alabilmeyi ve kararları anında uygulayabilmeyi sağlamaktır. 1921 Anayasasında kuvvetler birliği esas alındığı için yasama, yürütme ve yargı güçleri Büyük Millet Meclisi tarafından kullanılmıştır. Savaştan yeni çıkmış genç bir cumhuriyet pek çok eksiklik yüzünden (Sağlık sorunu, ekonomik sıkıntı, eğitimli insan gücü, bilim sanat ve teknoloji gibi ) kuvvetler birliğine ihtiyaç duydu. Kuvvetler birliği (Yasama yürütme ve yargı yoluyla) hızlı karar alma mekanizmalarını çalıştırdığı için 10 yılda fabrika, tesis, eğitim seferberliği, askeri donanım, yeraltı ve yerüstü doğal kaynaklarımızın üretime dönmesi gibi ülkenin alt yapısını oluşturacak pek çok kazanım elde edilmesi kuvvetler birliği esasına göre sağlanmıştır. Burada uygulanan kuvvetler birliği yeni doğan bebek gibi yeni Cumhuriyet Devletine ilaç olmuştur.
Peki, <Kuvvetler Ayrılığı> veya <Güçler Ayrılığı >ilkesi Türkiye'de ne zaman uygulandı?
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Teşkilatı, kuvvetler ayrılığı ilkesine uygun bir şekilde yapılanmıştır. 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarında bu ilkeye uyulmuş; yasama, yürütme ve yargının ayrı kuvvetler tarafından kullanılacağı belirtilmiştir. Devletin düzeni ve devamlılığı için belli başlı sistemlerin bağımsız ve kusursuz olarak görev ve sorumluluklarını yerine getirebilmesi gerekir. Çağdaş demokrasilerde olmazsa olmaz 3 kuraldan bahsedilir.
Güçler Ayrılığı ya da Kuvvetler Ayrılığı teorisi; bir devletin yasama, yürütme ve yargı faaliyetlerinin yani güçlerinin, farklı organlar eliyle kullanılmasını öngörür ve böylece herhangi bir organın aşırı ve kontrolsüz bir güç sahibi olmasını engellenmeyi hedefler. Bu düşünceye göre kuvvetler ayrılığı sayesinde birbirini denetleyen farklı erkler(güçler) ortaya çıkacak, böylece tek bir erkin (gücün) bütün gücü elinde toplayarak demokrasiyi ortadan kaldırması engellenecektir. (https://tarihibilgi.org/gucler-ayriligi/)
Bir ip çekme oyununda çocuklar birbirlerine zıt kuvvet uygularlar. Hangi gurubun uyguladığı kuvvet büyük ise oyunu kazanır.
Bu resimdeki kuvvetlerde bir dengelenme olmadığı için ipi 30N ‘luk bir kuvvetle (bileşke-kuvvetle) resmin solundaki taraf kazanacaktır. Yani büyük kuvvet uygulayan sol taraf, bu oyunu kazanır.
Eğer uygulanan kuvvetler eşit ise, oyun durağan kalır ve yenişemezler. Bileşkesi sıfır olur. 2. Dünya Savaşı sonrası soğuk savaş dönemi de buna benzetilebilir. Kuvvetlerin dengelenmesi sağlanmıştır. Birinci Dünya Savaşı’ndan büyük zarar gören Avrupa, bu savaşın bir sonucu olarak dünyanın önemli bir güç merkezi olma özelliğini önemli ölçüde yitirdi. Böylece dünya, iki yeni güç merkezi olan ABD ve Sovyetler Birliği’nin çevresinde doğu ve batı olmak üzere “iki kutuplu” bir nitelik kazandı. Yeni Dünya için güç dengeleri yeniden oluşturuldu.
Bileşke kuvvetlerin dengeleyen kuvvetleri olursa, sistemler dengede kalır.
YASAMA NEDİR?
Yasama organı yasaları yapmak ya da yasaları kaldırmakla yükümlüdür. Yasama organının oluşturduğu yasalar hukuk olarak tanımlanır. Yasama organının terim olarak karşılığı parlamento ya da meclistir.
YÜRÜTME NEDİR?
Yürütme organı, yasama organının oluşturduğu yasaları uygulamakla yükümlüdür. Yürütme organı aynı zamanda yönetim birimidir. Ülkenin yönetimi yürütme organından sorulur. Yürütme organının terim olarak karşılığı devlet başkanlarıdır.
YARGI NEDİR?
Yargı organının öncelikli görevi denetimdir. Yasama organı tarafından oluşturulan yasaların yürütme organı tarafından doğru uygulanıp uygulanmadığını yargı organı denetler. Yargı organının terim olarak karşılığı mahkemelerdir. Çağdaş ülkelerde kanun yapıcılar, kanunu uygulayanlar, kanunun hukuka uygunluğunu kontrol edenlerin hepsinin kendi alanlarında toplum yararına uygun olan kararları almaları gerekmektedir. Yasama –yürütme ve yargının özgür karar almaları <adaletin kestiği parmak acımaz > sözünü de içselleştirilmesini sağlar.
Yönetim sistemlerinin dengede olması kuvvetler ayrılığının bileşkesinin sıfır olması demektir. Bu durum hakkı, hukuku, adaleti özgürleşmeyi ve sürdürülebilir bir gelişmeyi kazandırır. Bileşkelerimizin büyük ve dengede kalması umuduyla…
Kaynaklar: https://tarihibilgi.org/gucler-ayriligi/ fenhocam.net
23.10.2022
Lütfiye KADER
Emk. Uzm. Fen Bilimleri Öğretmeni