Beş
yıl önce Şampiyonlar Lig'inde Beşiktaş Barcelona’yı İstanbul’da 3-0
yendikten sonra Barcelona Başkanı Joan Gaspart Solves “Beşiktaş’la on
maç yapsak dokuzunu kazanır, birini kaybederiz, bu da o maç oldu”
demişti. Futbolda olasılığın kullanımının en basit anlatımıydı bu.
“Belirsizliği ifade etmenin en iyi yolu olasılıktır” der istatistiğin önemli dallarından Bayezyen istatistik. Birçok alanda zaten olasılıklar kullanarak yapılan analizlerin anlatması kolay olsun diye sözel ifadelere dönüştürülerek anlatıldığını görüyoruz. Örneğin, hava tahmin raporlarında yağmur olasılığı sayısal olarak verileceğine kısaca “yarın yağmurlu” deniyor. Oysa yağmur olasılığını bilsek ona göre karar verebiliriz yanımıza şemsiye alıp almamaya.
Sağlıkta da örnek çok. Doktor “komplikasyon riski var” diyor hastaya. Ama ne kadar risk bu? Yüzde on mu yüzde elli mi? İlaç prospektüsleri ilaçların yan etkileri için “nadir vakalarda görülmüştür” diyor. Biz de araştırmaların bulduğu olasılıkları bilsek de ne kadar nadir, binde bir mi, yüzde beş mi, anlasak.
Birçok araştırma ‘risk’, ‘bir miktar’, bazı’, ‘mümkün’ gibi muğlak ifadelerin insanlarca çok farklı şekillerde algılandığını gösteriyor. Oysa böyle muğlak ifadeler yerine olasılıkları kullansak hem aramızda çok daha iyi anlaşacağız hem de sonuçları daha iyi yorumlayacağız.
İstatistiğin ve onun en önemli parçalarından olan olasılığın gereksinimini en çok çeken alanlardan biri de futbol dünyamız. Anlı şanlı yorumcularımız maç tahmininde bulunurken bir türlü ifade edemiyorlar kimin ne kadar şansı olduğunu. “Bence İspanya Ukrayna’yı yener, ama Tunus’un S.Arabistan maçında Tunus için söylediğimiz gibi kesin yener diyemem” gibi garip ve derdini anlatmak için zorlanan yorumlar diyoruz. Veya “İtalyanlar Çeklere göre ağır basıyor” diyor biri, yanındaki de “bence de İtalyanlar ağır basıyor ama sadece biraz” diye ekliyor. Neyi kastediyorsunuz, kesin derken ne kadar kesin, yüzde yüz olmadığına göre? Veya sizin birazınız ne kadar az acaba? Madem ülkenin en beğenilen, en ‘şeytan’ yorumcuları bunlar, doğru dürüst anlayalım akıllarından geçenleri.
Oysa futbolda tartışmalara baz olabilecek olasılıklar zaten elimizde var aslında. Oynanan bahislerdeki oranlar o sonucun olasılık hesabına dayanmakta.
Bu tarz bir analizin eksikliği kendini en çok kupa öncesi şampiyon tahminlerinde gösteriyor. Fikir beyan edenlerin önemli bir bölümü açık ara Brezilya’yı favori görüyor. Oysa özellikle böyle tek maçlı eleme turlarının olduğu turnuvalarda tek bir takımın favori olamayacağını görmek zor değil. Özellikle takımların gücünün birbirine çok yaklaştığı günümüz futbolunda herhangi bir eşleşmede bir takımın diğerini kesin eleyeceğini iddia etmek mümkün değil. İngiltere-Ekvador gibi belli bir favorisi olan bir maçta bile en fazla %60-70 olasılık verilebilir favori İngiltere’ye. Böyle dört eleme turunun olduğunu da düşününce en favori takımın bile bir yerde elenmesi gayet mümkün. (Kaldı ki Brezilya’nın fazlasıyla zayıf karnı var sorun yaşayabileceği.) Bu durumda kupayı alabilecek takım sayısı da en az 6-7 olarak görülmeli.
İstatistiğin aslında getireceği en önemli fayda sonuçların yorumlanmasında. Yine futbol üzerinden konuşursak örneğin kupayı savunma ağırlıklı oynayan bir takımın kazanması artık bu tarz futbolun kazandığını göstermez. Sonucu belirsiz olayların gerçekleşmesini zarların atılması gibi görmek gerekir. 2 gelecek dersiniz, zar da 2 gelir. Haklı olmuş olmazsınız, müneccim de değil, sadece şanslısınızdır. Birgün sonra yağmur yağıp yağmayacağını, doların borsanın yönünü ancak belli olasılıklar dahilinde tahmin edebilirsiniz. Veya %1 yan etkileri görünen bir ilacı kullanır ve o yan etkileri yaşarsanız, ilacı kullanarak yanlış yapmış olmazsınız, sadece çok zor görünen bir durum meydana gelmiş, doğa yüzünüze gülmemiştir.
Sonuçları da bu olasılıkları hesaba katarak yorumlamanız gerekir. Belki Arjantin kazanır kupayı. Tekrar oynama imkanı olsa aynı futbolcularla, tamamen aynı şartlarda, belki İspanyollar üstün gelir, belki İtalyanlar. Niye olmasın, belki Yunanistan’ın Avrupa Şampiyonluğu gibi hiç beklenmedik bir takım olur. Bunu yorumlarken her takımın bir kazanma olasılığını unutmamak gerekir. Bugünki Beşiktaş’ın bile bugünün Barcelona’sını yenmesinin bir olasılığı vardır.
“Belirsizliği ifade etmenin en iyi yolu olasılıktır” der istatistiğin önemli dallarından Bayezyen istatistik. Birçok alanda zaten olasılıklar kullanarak yapılan analizlerin anlatması kolay olsun diye sözel ifadelere dönüştürülerek anlatıldığını görüyoruz. Örneğin, hava tahmin raporlarında yağmur olasılığı sayısal olarak verileceğine kısaca “yarın yağmurlu” deniyor. Oysa yağmur olasılığını bilsek ona göre karar verebiliriz yanımıza şemsiye alıp almamaya.
Sağlıkta da örnek çok. Doktor “komplikasyon riski var” diyor hastaya. Ama ne kadar risk bu? Yüzde on mu yüzde elli mi? İlaç prospektüsleri ilaçların yan etkileri için “nadir vakalarda görülmüştür” diyor. Biz de araştırmaların bulduğu olasılıkları bilsek de ne kadar nadir, binde bir mi, yüzde beş mi, anlasak.
Birçok araştırma ‘risk’, ‘bir miktar’, bazı’, ‘mümkün’ gibi muğlak ifadelerin insanlarca çok farklı şekillerde algılandığını gösteriyor. Oysa böyle muğlak ifadeler yerine olasılıkları kullansak hem aramızda çok daha iyi anlaşacağız hem de sonuçları daha iyi yorumlayacağız.
İstatistiğin ve onun en önemli parçalarından olan olasılığın gereksinimini en çok çeken alanlardan biri de futbol dünyamız. Anlı şanlı yorumcularımız maç tahmininde bulunurken bir türlü ifade edemiyorlar kimin ne kadar şansı olduğunu. “Bence İspanya Ukrayna’yı yener, ama Tunus’un S.Arabistan maçında Tunus için söylediğimiz gibi kesin yener diyemem” gibi garip ve derdini anlatmak için zorlanan yorumlar diyoruz. Veya “İtalyanlar Çeklere göre ağır basıyor” diyor biri, yanındaki de “bence de İtalyanlar ağır basıyor ama sadece biraz” diye ekliyor. Neyi kastediyorsunuz, kesin derken ne kadar kesin, yüzde yüz olmadığına göre? Veya sizin birazınız ne kadar az acaba? Madem ülkenin en beğenilen, en ‘şeytan’ yorumcuları bunlar, doğru dürüst anlayalım akıllarından geçenleri.
Oysa futbolda tartışmalara baz olabilecek olasılıklar zaten elimizde var aslında. Oynanan bahislerdeki oranlar o sonucun olasılık hesabına dayanmakta.
Bu tarz bir analizin eksikliği kendini en çok kupa öncesi şampiyon tahminlerinde gösteriyor. Fikir beyan edenlerin önemli bir bölümü açık ara Brezilya’yı favori görüyor. Oysa özellikle böyle tek maçlı eleme turlarının olduğu turnuvalarda tek bir takımın favori olamayacağını görmek zor değil. Özellikle takımların gücünün birbirine çok yaklaştığı günümüz futbolunda herhangi bir eşleşmede bir takımın diğerini kesin eleyeceğini iddia etmek mümkün değil. İngiltere-Ekvador gibi belli bir favorisi olan bir maçta bile en fazla %60-70 olasılık verilebilir favori İngiltere’ye. Böyle dört eleme turunun olduğunu da düşününce en favori takımın bile bir yerde elenmesi gayet mümkün. (Kaldı ki Brezilya’nın fazlasıyla zayıf karnı var sorun yaşayabileceği.) Bu durumda kupayı alabilecek takım sayısı da en az 6-7 olarak görülmeli.
İstatistiğin aslında getireceği en önemli fayda sonuçların yorumlanmasında. Yine futbol üzerinden konuşursak örneğin kupayı savunma ağırlıklı oynayan bir takımın kazanması artık bu tarz futbolun kazandığını göstermez. Sonucu belirsiz olayların gerçekleşmesini zarların atılması gibi görmek gerekir. 2 gelecek dersiniz, zar da 2 gelir. Haklı olmuş olmazsınız, müneccim de değil, sadece şanslısınızdır. Birgün sonra yağmur yağıp yağmayacağını, doların borsanın yönünü ancak belli olasılıklar dahilinde tahmin edebilirsiniz. Veya %1 yan etkileri görünen bir ilacı kullanır ve o yan etkileri yaşarsanız, ilacı kullanarak yanlış yapmış olmazsınız, sadece çok zor görünen bir durum meydana gelmiş, doğa yüzünüze gülmemiştir.
Sonuçları da bu olasılıkları hesaba katarak yorumlamanız gerekir. Belki Arjantin kazanır kupayı. Tekrar oynama imkanı olsa aynı futbolcularla, tamamen aynı şartlarda, belki İspanyollar üstün gelir, belki İtalyanlar. Niye olmasın, belki Yunanistan’ın Avrupa Şampiyonluğu gibi hiç beklenmedik bir takım olur. Bunu yorumlarken her takımın bir kazanma olasılığını unutmamak gerekir. Bugünki Beşiktaş’ın bile bugünün Barcelona’sını yenmesinin bir olasılığı vardır.