14 Mayıs 2023 Pazar
günü yapılacak seçimler tarihi bir öneme sahiptir. Ancak bu konuya girmeden
birkaç cümle ile de olsa geçmişte yaşadığımız gelişme ve seçimleri hatırlamakta
faydalar var.
30 Ekim 1918
Mondros Ateşkes Antlaşması Osmanlı Devletinin yenilgisi ve tarih sahnesinden
silinmesidir. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde 23 Nisan 1920 TBMM’nin
kuruluşu ve Türkiye Cumhuriyetinin temellerinin atıldığı çok önemli ve tarihi
bir gündür. Çünkü bir tarafta saltanat taraftarları, bir tarafta İngiliz
egemenliğini isteyenler, bir tarafta Amerikan mandası yanlıları ve bir avuç
milli mücadelecinin bilek güreşi sonrası Ankara’da TBMM açılmış ve bağımsızlık
savaşına girişilmiştir. 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtuluşu ile düşman yenilmiş,
1923 Temmuzunda Lozan Antlaşması imzalanmış. 29 Ekim 1923’te Türkiye
Cumhuriyeti ilan edilmiş, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ilk Cumhurbaşkanı
olmuştur.
Atatürk’ün
Cumhurbaşkanlığı 10 Kasım 1938’e kadar devam eder. Hemen ertesi gün İsmet İnönü
2. Cumhurbaşkanı olarak seçilir. Kısa bir süre sonra ikinci dünya savaşı
başlar. Türkiye savaşa girmez, fakat çok büyük ekonomik zorluklar yaşar.
1945’de biten ikinci dünya savaşının iki büyük kazananı vardır. Amerika ve
Rusya. Amerikan ve Rus liderler bir araya gelerek dünyayı paylaşırlar. Birçok
ülke gibi Türkiye’de Amerika’nın etki alanına girer.
Bu tarihten sonra
Türkiye’nin atacağı her adım Amerika’nın kontrolü altında gelişir. Amerikan
yönetiminin isteği doğrultusunda sosyal, kültürel ve ekonomik değişimler
başlar. O dönemde Türkiye’ye biçilen rol bir tarım ve hayvancılık ülkesi olması,
sanayileşme için köyden kente göç politikasıdır.
Amerikan
yönetiminin yönlendirmesi ile çok partili seçim sistemine geçiş planlanır. 9
Eylül 1923 tarihinde kurulan CHP’nin yanı sıra yeni partiler ortaya çıkmaya
başlar. CHP’den ayrılan bir grup Demokrat Partiyi kurar. Milli Kalkınma Partisi
kurulur. Böylece 1946 milletvekili seçimlerine
CHP, DP ve MKP katılma hakkını elde eder. Ancak seçimde “açık oy, gizli sayım”
yönetimin kullanılacak olması ve iktidarın haksızlık, usulsüzlük ve yolsuzluk
yapmasını gerekçe gösteren Milli Kalkınma Partisi seçime girmez. Seçimde
İnönü’nün CHP ile Bayar’ın DP katılır. (Amerika’daki Cumhuriyetçiler ile
Demokratlar gibi) Ve seçim olur İnönü başkanlığındaki CHP %87,3, eski başbakan
Celal Bayar’ın DP’si %11,6 oy alır. Bağımsızlar 5 milletvekili çıkarır.
14 Mayıs 1950
seçimleri bir devrim niteliğindedir. 1923’ten bu tarihe kadar devam eden tek
parti iktidarı son bulmuş, halkın %55,2 sinin desteğini alan Demokrat parti
seçimi kazanmıştır. Demokrat Parti çoğunun bildiğinin aksine başlangıçta sol ve
sosyal demokrat bir yapıya sahiptir. Ancak 1950 seçimlerinde merkez sağ,
hürriyetçi, liberal yelpazede yer almış, dini grupların desteğini almış,
Amerikan yönetim anlayışının egemen olduğu bir yapılanmadır.
14 Mayıs 1950 seçimlerinde “gizli oy, açık
tasnif“ anlayışı uygulanır. “Yeter Söz Milletin” sloganı ile yola çıkan Celal
Bayar Başkanlığında Demokrat Parti seçimde %55,2 oy almış, İsmet İnönü
Başkanlığındaki CHP %39,6 oy almış, Yusuf Hikmet Bayur yönetiminde Millet
Partisi %4,6 oy almış. Demokrat Parti Genel Başkanı ve eski başbakan Celal
Bayar, 3. Cumhurbaşkanı seçilmiş, yerine Adnan Menderes geçmiş ve Başbakan olmuştur.
12 Mart 1954 milletvekili
seçimlerinde Menderes liderliğindeki Demokrat Parti %58,4 oy almış, İnönü’nün
CHP %35,1 oy almış, Bölükbaşı’nın Cumhuriyetçi Millet Partisi %5,3 oy almış.
Menderes ezici bir üstünlük sağlamış ve seçimi kazanmış. Ancak Osman Bölükbaşı’nın
CMP Kırşehir’de birinci parti olunca ortaya çıkan sonucu içine sindiremeyen
iktidar yönetimi, ilden ilçeye dönüştürmüş. Yine aynı dönem içinde Malatya
ikiye bölünerek Adıyaman ili kurulmuş. Yeni Nevşehir ve Sakarya illeri
kurulmuş.
27 Ekim 1957 seçimlerine giderken, halk
iktidardan fazlası ile şikâyetçidir. Bu ortamda seçime gidilir. Muhalefet
cephesinde CHP, CMP ve DP’den ayrılarak partileşen Hürriyet Partisi’nin
birlikte hareket etme kararı günümüzdeki ittifakların ilk denemesidir. Bol
çekişmeli ve sancılı geçen bu erken seçimde DP %48,66, CHP %41,3, CMP %6,5 ve HP %3,5 oy almış, Menderes ve Demokrat
Parti bir kere daha kazanmış, ancak tartışmalar bitmemiştir.
27 Mayıs 1960 askeri darbesi ve sonrasına
bir sonraki yazımızda devam edeceğiz.
Görüşmek üzere hoşça ve sağlıcakla kalınız.